Słownik Doroszewskiego to pomnik polszczyzny oto co musisz o nim wiedzieć
- Jest to najobszerniejszy słownik języka polskiego XX wieku, składający się z 11 tomów, wydawany w latach 1958-1969.
- Jego redaktorem naczelnym był prof. Witold Doroszewski, wybitny polski językoznawca.
- Dokumentuje słownictwo polskie od połowy XVIII wieku do lat 60. XX wieku, z bogatym materiałem cytatów z literatury.
- Dziś dostępny jest zarówno w wersji papierowej (na rynku wtórnym), jak i w wersji cyfrowej w serwisie sjp.pwn.pl.
Dlaczego słownik Doroszewskiego to wciąż dzieło fundamentalne?
Kim był Witold Doroszewski i dlaczego podjął się tytanicznej pracy?
Profesor Witold Doroszewski (1899-1976) to postać, której nie sposób pominąć, mówiąc o polskiej leksykografii. Był wybitnym językoznawcą, gramatykiem i leksykografem, a jego misją, którą sam określił, było to, aby słownik "szerzył i umacniał racjonalny stosunek do języka". To właśnie ta głęboka wiara w edukacyjną i porządkującą rolę języka stała za jego tytanicznym wysiłkiem, by stworzyć dzieło, które nie tylko rejestrowałoby słowa, ale także uczyło świadomego i poprawnego ich użycia. Jego zaangażowanie i wizja sprawiły, że Słownik języka polskiego stał się czymś więcej niż tylko zbiorem definicji.11 tomów i kulisy powstania pomnika języka polskiego
Skala Słownika języka polskiego (SJPD) jest naprawdę imponująca i świadczy o ogromnym wysiłku zespołu redakcyjnego pod kierownictwem profesora Doroszewskiego. To dzieło, wydawane przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN) w latach 1958-1969, na trwałe wpisało się w historię polskiej leksykografii. Oto kluczowe fakty dotyczące jego powstania:
- SJPD składa się z 11 tomów: 10 tomów zawiera hasła alfabetyczne, a jeden tom to obszerny suplement.
- Jest to najobszerniejszy słownik języka polskiego XX wieku, co samo w sobie podkreśla jego rangę i znaczenie.
- Prace nad nim trwały przez wiele lat, angażując rzesze językoznawców, redaktorów i korektorów, co czyni go jednym z najważniejszych osiągnięć polskiej leksykografii powojennej.
- Jego wydanie było wydarzeniem kulturalnym i naukowym, które na długie lata ukształtowało myślenie o polszczyźnie.
Jaki zasób słów kryje w sobie słownik Doroszewskiego?
Słownik Doroszewskiego to prawdziwa skarbnica wiedzy o polszczyźnie, obejmująca niezwykle szeroki zakres leksykalny. Jest to słownik o charakterze historyczno-normatywnym, co oznacza, że nie tylko rejestruje słownictwo, ale także ukazuje jego ewolucję i normy użycia. Dokumentuje on słownictwo polskie od połowy XVIII wieku aż do lat 60. XX wieku, co czyni go bezcennym narzędziem dla każdego, kto chce zrozumieć, jak zmieniał się nasz język. Dzięki niemu możemy prześledzić losy wielu słów, ich dawne znaczenia i konteksty, w jakich były używane. To właśnie ta perspektywa historyczna sprawia, że SJPD jest niezastąpionym źródłem dla językoznawców, historyków literatury i wszystkich pasjonatów języka.
Co wyróżnia słownik Doroszewskiego na tle innych?
SJPD a współczesne słowniki PWN
Kiedy porównujemy Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego ze współczesnymi słownikami PWN, dostrzegamy fundamentalne różnice w ich charakterze i przeznaczeniu. Słownik Doroszewskiego jest przede wszystkim cennym źródłem historycznym, dokumentującym stan polszczyzny w połowie XX wieku. Jego siła tkwi w bogactwie materiału z epoki, który pozwala nam zrozumieć język tamtych czasów. Współczesne słowniki, takie jak choćby Wielki słownik języka polskiego PWN, koncentrują się natomiast na bieżącym uzusie językowym, odzwierciedlając aktualne trendy i zmiany w polszczyźnie. Oba typy słowników są niezwykle ważne, ale służą różnym celom: SJPD to podróż w przeszłość języka, a nowe słowniki to jego teraźniejszość.
Potęga cytatów i kontekstów w słowniku Doroszewskiego
Jedną z najbardziej unikalnych i cenionych cech Słownika Doroszewskiego jest jego niezwykle bogaty materiał ilustracyjny. Tysiące cytatów z literatury pięknej, prasy, a także dokumentów z epoki nie tylko ilustrują znaczenie poszczególnych słów, ale przede wszystkim pokazują je w autentycznym, żywym użyciu. Dzięki temu czytelnik może nie tylko poznać definicję, ale także zobaczyć, jak dane słowo funkcjonowało w konkretnym kontekście, z jakimi innymi wyrazami się łączyło i jakie konotacje miało w danym okresie. To właśnie ta potęga cytatów sprawia, że słownik Doroszewskiego jest tak cennym narzędziem dla badaczy języka i kultury. Jak sam Witold Doroszewski uważał:
Słownik powinien "szerzyć i umacniać racjonalny stosunek do języka".
I właśnie poprzez bogactwo przykładów, słownik ten doskonale spełniał to założenie, ucząc świadomego i krytycznego podejścia do polszczyzny.
Czy SJPD to to samo co Słownik Poprawnej Polszczyzny?
To bardzo częste pytanie, które wynika z faktu, że Witold Doroszewski był redaktorem obu tych ważnych dzieł. Jednak muszę stanowczo podkreślić, że Słownik języka polskiego (SJPD) i Słownik Poprawnej Polszczyzny to dwa różne słowniki, o odmiennych celach i zawartości. Poniżej przedstawiam kluczowe różnice:
| Cecha | Słownik języka polskiego (SJPD) | Słownik Poprawnej Polszczyzny |
|---|---|---|
| Główny cel | Dokumentowanie słownictwa polskiego od XVIII w. do lat 60. XX w., z bogatym materiałem ilustracyjnym. | Ustalanie i propagowanie norm poprawnego użycia języka polskiego. |
| Zakres | Słownik ogólny, historyczno-normatywny, obszerny (11 tomów). | Słownik normatywny, koncentrujący się na problemach poprawnościowych, znacznie mniejszy (1 tom). |
| Grupa docelowa | Językoznawcy, historycy, pisarze, badacze ewolucji języka, pasjonaci. | Szerokie grono użytkowników języka, którzy chcą pisać i mówić poprawnie. |
Jak praktycznie korzystać ze słownika Doroszewskiego dzisiaj?
Słownik w wersji papierowej: gdzie szukać i na co zwrócić uwagę?
Mimo dostępności wersji cyfrowej, dla wielu z nas nic nie zastąpi obcowania z fizycznymi tomami słownika. Jeśli chcesz mieć Słownik Doroszewskiego na swojej półce, oto kilka praktycznych wskazówek:
- Rynek wtórny: Najlepszym miejscem do poszukiwań są serwisy aukcyjne, takie jak Allegro, OLX, a także antykwariaty internetowe i stacjonarne. Często można tam znaleźć pojedyncze tomy lub całe komplety.
- Reprint PWN: Warto pamiętać, że w latach 1996-1997 PWN wydało luksusowy reprint słownika. Te wydania są zazwyczaj w lepszym stanie i mogą być łatwiejsze do skompletowania.
-
Na co zwrócić uwagę przy zakupie:
- Kompletność: Upewnij się, że kupujesz pełny komplet 11 tomów (10 tomów haseł + suplement). Brak nawet jednego tomu znacząco obniża wartość i użyteczność zbioru.
- Stan zachowania: Sprawdź, czy strony nie są podarte, popisane, czy oprawy są w dobrym stanie. Zwróć uwagę na ślady wilgoci lub pleśni.
- Cena: Ceny mogą się wahać w zależności od stanu i wydania. Porównaj oferty, zanim podejmiesz decyzję.
Cyfrowa rewolucja: jak efektywnie używać słownika online?
Dla tych, którzy cenią sobie wygodę i szybkość dostępu, Słownik Doroszewskiego jest dostępny również w wersji cyfrowej. To fantastyczne udogodnienie, które otwiera dostęp do tego monumentalnego dzieła dla każdego. Oto jak z niego korzystać:
- Adres dostępu: Głównym źródłem online jest serwis sjp.pwn.pl. Znajdziesz tam sekcję poświęconą Słownikowi Doroszewskiego.
- Podstawa wersji cyfrowej: Warto wiedzieć, że wersja cyfrowa bazuje na reprincie wydanym przez PWN w latach 1996-1997, co gwarantuje jej wierność oryginałowi.
- Dostępność pełnych zasobów: Chociaż podstawowe wyszukiwanie jest często bezpłatne, dostęp do pełnych zasobów, w tym wszystkich cytatów i szczegółowych definicji, może być płatny lub wymagać subskrypcji w ramach innych usług PWN. Sprawdź opcje abonamentowe na stronie.
-
Podstawowe funkcje wyszukiwania:
- Wpisz szukane hasło w pole wyszukiwania.
- System zazwyczaj oferuje autouzupełnianie, co ułatwia znalezienie poprawnej formy.
- Po kliknięciu w hasło, zobaczysz pełną definicję, numerację znaczeń, kwalifikatory i przede wszystkim bogaty materiał cytatów.
Jak interpretować hasła, skróty i definicje w SJPD?
Korzystanie ze Słownika Doroszewskiego, zwłaszcza w wersji papierowej, wymaga pewnej wprawy w interpretacji jego struktury. Każde hasło jest starannie skonstruowane, aby dostarczyć jak najwięcej informacji. Zazwyczaj zaczyna się od głównego wyrazu, po którym następują jego formy gramatyczne. Kluczowe są definicje, często rozbudowane i podzielone na numerowane znaczenia, co pozwala na precyzyjne zrozumienie niuansów. Obok definicji znajdziesz kwalifikatory (np. przestarz., pot., żart.), które informują o stylistyce lub zakresie użycia słowa. Warto zwrócić uwagę na skróty słownik ma ich wiele, dlatego dobrze jest zapoznać się z ich listą na początku tomu. Najcenniejszym elementem są jednak cytaty, które ilustrują użycie słowa w kontekście. Czytając je, zwróć uwagę na daty i źródła, aby zrozumieć historyczny wymiar danego znaczenia. Z czasem, interpretacja tych elementów stanie się dla Ciebie intuicyjna, a słownik otworzy przed Tobą swoje bogactwo.
Przeczytaj również: Gwara łódzka słownik: dlaczego mówimy "migawka" i "robion"?
Dla kogo słownik Doroszewskiego jest dziś cennym źródłem?
Dlaczego humaniści, pisarze i badacze wciąż po niego sięgają?
Mimo upływu lat i pojawienia się wielu nowych słowników, Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego wciąż pozostaje niezastąpionym narzędziem dla wielu grup zawodowych i pasjonatów. Jego unikalny charakter sprawia, że jest cennym źródłem dla:
- Językoznawców i leksykografów: Stanowi podstawę do badań nad historią języka polskiego, etymologią i ewolucją znaczeń.
- Historyków i badaczy kultury: Pozwala zrozumieć język epoki, analizować teksty źródłowe i kontekst kulturowy minionych dekad.
- Pisarzy i redaktorów: Jest skarbnicą synonimów, rzadkich słów i frazeologizmów, które mogą wzbogacić teksty, a także pomaga w weryfikacji poprawności językowej.
- Studentów polonistyki i dziennikarstwa: Umożliwia pogłębianie wiedzy o języku, jego normach i historycznych uwarunkowaniach.
- Wszystkich pasjonatów historii języka polskiego: Dla każdego, kto chce zgłębiać niuanse polszczyzny i odkrywać jej bogactwo, SJPD jest fascynującą lekturą.
Skarbnica wiedzy dla ciekawych: co niezwykłego można znaleźć w słowniku?
Słownik Doroszewskiego to nie tylko narzędzie naukowe, to także prawdziwa kopalnia ciekawostek, która potrafi zaskoczyć i zachwycić. Zachęcam Cię do samodzielnego odkrywania jego kart zarówno w wersji papierowej, jak i cyfrowej. Możesz na przykład prześledzić, jak ewoluowało znaczenie popularnego słowa, które dziś rozumiemy zupełnie inaczej niż nasi dziadkowie. Odkryjesz też zapomniane wyrazy, które kiedyś były w powszechnym użyciu, a dziś brzmią egzotycznie. Co więcej, słownik pozwoli Ci zrozumieć język, jakim posługiwano się w połowie XX wieku, dając wgląd w ówczesne realia społeczne i kulturowe. To podróż w czasie, która pokazuje, jak żywy i dynamiczny jest nasz język, a każdy tom to zaproszenie do fascynującej przygody z polszczyzną.
