Terapia SI: Objawy, diagnoza, koszty i jak wybrać terapeutę?

Jako rodzice często zastanawiamy się, co zrobić, gdy nasze dziecko zmaga się z trudnościami, które wydają się niezrozumiałe. Jeśli szukasz odpowiedzi na pytania dotyczące terapii integracji sensorycznej (SI) czym jest, czy może pomóc Twojemu dziecku i jak wygląda w praktyce ten artykuł jest kompleksowym przewodnikiem. Moim celem jest dostarczenie rzetelnej wiedzy i praktycznych wskazówek, które pomogą Ci podjąć świadome decyzje.

Terapia SI pomaga dziecku lepiej odbierać świat oto co warto wiedzieć.

• Integracja sensoryczna (SI) to zdolność mózgu do organizowania bodźców zmysłowych, a terapia SI pomaga dzieciom, których mózg ma z tym trudności.
• Zajęcia są wskazane dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ADHD, problemami z koordynacją ruchową, a także dla tych, które są nadwrażliwe lub niedowrażliwe na bodźce.
• Koszty terapii w Polsce są znaczące: jedna sesja to 150-250 zł, a diagnoza to 400-600 zł, rzadko jest refundowana przez NFZ.
• Kluczowe jest, aby terapeuta posiadał ukończone studia wyższe oraz certyfikowany, II-stopniowy kurs zgodny ze standardami Polskiego Stowarzyszenia Terapeutów Integracji Sensorycznej (PSTIS).

Czym jest integracja sensoryczna i kiedy warto się nią zainteresować?

to nic innego jak zdolność naszego mózgu do prawidłowego odbierania, porządkowania i interpretowania informacji, które docierają do nas ze zmysłów nie tylko tych pięciu podstawowych, ale także zmysłu równowagi (układ przedsionkowy) i czucia głębokiego (propriocepcja). Kiedy ten proces przebiega sprawnie, możemy efektywnie funkcjonować w otoczeniu. Jednak u niektórych dzieci ten system działa inaczej. Mówimy wtedy o zaburzeniach przetwarzania sensorycznego (SPD), czyli sytuacji, w której mózg, zamiast sprawnie przetwarzać bodźce, po prostu się w nich „gubi”. To tak, jakby miał zbyt wiele otwartych zakładek w przeglądarce i nie potrafił skupić się na jednej, albo wręcz przeciwnie ignorował ważne informacje.

Trzy twarze problemów sensorycznych

Zaburzenia integracji sensorycznej mogą objawiać się na różne sposoby, a terapeuci wyróżniają trzy główne profile, które często obserwuję w mojej praktyce:

• Nadwrażliwość sensoryczna (modulacja): Dziecko reaguje zbyt intensywnie na bodźce, które dla większości ludzi są neutralne. Może unikać głośnych dźwięków, zatykać uszy przy odgłosie suszarki, nie lubić metek w ubraniach, czy mieć silne awersje do niektórych smaków i zapachów. Dla takiego dziecka świat jest często zbyt głośny, zbyt jasny, zbyt intensywny.
• Niedowrażliwość sensoryczna (poszukiwanie bodźców): W tym przypadku dziecko potrzebuje znacznie silniejszych bodźców, aby je w ogóle zauważyć i przetworzyć. Często jest w ciągłym ruchu, kręci się w kółko, mocno się przytula, uderza o przedmioty, nie zauważa bólu lub temperatury. Szuka intensywnych wrażeń, by "obudzić" swój układ nerwowy.
• Trudności z planowaniem motorycznym (dyspraksja): Dziecko ma problem z zaplanowaniem i wykonaniem sekwencji ruchów, nawet tych prostych. Może być niezdarne, często się potyka, ma trudności z nauką nowych czynności ruchowych (np. jazda na rowerze, wiązanie sznurowadeł), a także z koordynacją ręka-oko.

Sygnały, które mogą świadczyć o problemach z integracją sensoryczną

Jako Inga Grabowska, często rozmawiam z rodzicami, którzy czują, że "coś jest nie tak", ale nie potrafią tego nazwać. Poniżej przedstawiam listę zachowań, które powinny skłonić do konsultacji ze specjalistą:

• Zachowania w domu:
  • Problemy z jedzeniem: wybiórczość pokarmowa (je tylko kilka produktów), awersja do nowych smaków/konsystencji.
  • Problemy z ubieraniem się: niechęć do konkretnych materiałów, metek, szwów; trudności z samodzielnym zakładaniem ubrań.
  • Trudności z zasypianiem i snem: nadmierna ruchliwość w łóżku, trudności z wyciszeniem.
  • Unikanie dotyku, przytulania lub wręcz przeciwnie szukanie bardzo mocnego uścisku.
  • Nadmierna lub zbyt mała reakcja na ból, temperaturę.
• Trudności w przedszkolu/szkole:
  • Problemy z koncentracją uwagi, łatwe rozpraszanie się.
  • Niezdarność ruchowa, częste potykanie się, przewracanie, trudności z rzucaniem i łapaniem piłki.
  • Problemy z pisaniem, rysowaniem, wycinaniem (słaba grafomotoryka).
  • Trudności w zabawach grupowych, unikanie kontaktu z rówieśnikami.
  • Nadmierna reakcja na hałas w klasie, dzwonek, gwar.
• Reakcje emocjonalne:
  • Częste wybuchy złości, trudności z samoregulacją emocji.
  • Lękliwość, zwłaszcza w nowych sytuacjach, przed zmianami.
  • Niska samoocena, frustracja z powodu trudności.
  • Wycofywanie się z aktywności, unikanie wyzwań.

Lista kontrolna dla rodzica

Jeśli zastanawiasz się, czy Twoje dziecko może potrzebować wsparcia, odpowiedz szczerze na poniższe pytania. Im więcej odpowiedzi "tak", tym bardziej warto rozważyć konsultację ze specjalistą integracji sensorycznej:

1. Czy Twoje dziecko często zatyka uszy na dźwięki, które dla innych są normalne (np. odkurzacz, suszarka)?
2. Czy unika zabaw plasteliną, piaskiem, farbami lub innymi materiałami o nietypowej fakturze?
3. Czy ma wyraźny lęk przed huśtawkami, zjeżdżalniami lub wysokością (tzw. lęk grawitacyjny)?
4. Czy jest w ciągłym ruchu, nie potrafi usiedzieć w miejscu, ciągle się kręci, skacze?
5. Czy wydaje się nie zauważać, gdy się uderzy lub gdy jest mu zimno/gorąco?
6. Czy ma trudności z nauką nowych czynności ruchowych, takich jak jazda na rowerze, pływanie, łapanie piłki?
7. Czy często się potyka, przewraca, jest "niezdarne"?
8. Czy ma problemy z koncentracją uwagi, łatwo się rozprasza?
9. Czy ma silne awersje do niektórych ubrań, metek, szwów?
10. Czy miewa częste i intensywne wybuchy złości, które trudno opanować?

Jak w praktyce wygląda terapia integracji sensorycznej?

Zanim rozpocznie się właściwa terapia, kluczowa jest dokładna diagnoza. To fundament, na którym opiera się cały proces terapeutyczny. Opiera się ona na kilku etapach:

1. Wywiad z rodzicami i analiza dokumentacji: Na początku terapeuta zbiera szczegółowe informacje o rozwoju dziecka, jego zachowaniach w domu i przedszkolu/szkole, przebytych chorobach i dotychczasowych diagnozach.
2. Kwestionariusze: Rodzice wypełniają specjalistyczne kwestionariusze, które pomagają ocenić funkcjonowanie sensoryczne dziecka w różnych obszarach życia codziennego.
3. Obserwacja dziecka w zabawie: Terapeuta obserwuje dziecko w swobodnej zabawie w specjalnie przygotowanej sali, zwracając uwagę na jego preferencje sensoryczne, sposób poruszania się, reakcje na bodźce.
4. Próby kliniczne i testy: Przeprowadzane są standaryzowane testy i próby kliniczne, które oceniają m.in. równowagę, koordynację, czucie głębokie, reakcje na dotyk i ruch.
5. Pisemna diagnoza i zalecenia: Na podstawie wszystkich zebranych danych terapeuta sporządza pisemną diagnozę, w której opisuje profil sensoryczny dziecka i przedstawia szczegółowe zalecenia terapeutyczne.

Sala terapeutyczna niezwykły plac zabaw, który leczy

Kiedy po raz pierwszy wchodzę z dzieckiem do sali do integracji sensorycznej, widzę w jego oczach ciekawość i ekscytację. To miejsce w niczym nie przypomina typowego gabinetu lekarskiego. Jest to przestronne pomieszczenie, często z miękkimi ścianami i podłogą, wypełnione specjalistycznym sprzętem, który na pierwszy rzut oka wygląda jak elementy niezwykłego placu zabaw. Znajdziemy tu różnego rodzaju huśtawki (platformowe, hamakowe, beczkowe), które stymulują układ przedsionkowy, odpowiedzialny za równowagę i orientację w przestrzeni. Są tu także platformy na kółkach, tunele, drabinki, worki do skakania, piłki o różnej wielkości i fakturze. Nie brakuje też materiałów do stymulacji dotykowej piasku kinetycznego, ryżu, fasoli, gąbek czy pędzli. Każdy element wyposażenia ma swoje konkretne zastosowanie terapeutyczne, a jego celem jest dostarczenie dziecku odpowiednio dobranych i kontrolowanych bodźców sensorycznych, które pomogą mu lepiej przetwarzać informacje ze zmysłów.

Na czym polega „naukowa zabawa”?

Sercem terapii SI jest to, co nazywamy „naukową zabawą”. Nie jest to zwykła zabawa, choć dla dziecka tak właśnie wygląda. Jako terapeuta, nie narzucam dziecku konkretnych ćwiczeń. Zamiast tego, podążam za jego inicjatywą i zainteresowaniami, proponując aktywności, które są dla niego wyzwaniem, ale jednocześnie dają szansę na sukces i budują poczucie sprawczości. Chodzi o to, aby dziecko aktywnie uczestniczyło w procesie, a nie było biernym odbiorcą. To właśnie ten wewnętrzny napęd do działania, wynikający z przyjemności i sukcesu, jest kluczowy dla efektywności terapii. Jak to ujęła jedna z moich mentorek:

W terapii SI nie zmuszamy dziecka do niczego. Naszym zadaniem jest stworzenie takich warunków i zaproponowanie takiej aktywności, aby samo chciało podjąć wyzwanie, które jest dla niego terapeutyczne.

Dzięki temu dziecko uczy się nowych strategii radzenia sobie z bodźcami, poprawia swoją koordynację, równowagę i zdolności planowania motorycznego, a wszystko to dzieje się w bezpiecznej i wspierającej atmosferze.

Jak znaleźć dobrego terapeutę SI i na co zwrócić uwagę?

SI to jedna z najważniejszych decyzji, jaką podejmiesz dla swojego dziecka. W Polsce, aby zostać certyfikowanym terapeutą integracji sensorycznej, osoba musi spełnić ściśle określone kryteria. Przede wszystkim, musi posiadać ukończone studia wyższe z zakresu pedagogiki, fizjoterapii, psychologii lub pokrewnych kierunków. Następnie, kluczowe jest ukończenie certyfikowanego, II-stopniowego kursu integracji sensorycznej, który jest zgodny ze standardami Polskiego Stowarzyszenia Terapeutów Integracji Sensorycznej (PSTIS). To stowarzyszenie dba o jakość kształcenia i etykę zawodu. Zawsze, ale to zawsze, proszę rodziców, aby sprawdzili certyfikat terapeuty i upewnili się, że jest on aktualny i wydany przez akredytowaną instytucję. Nie wahaj się o to zapytać to Twoje prawo i obowiązek.

O co pytać i na co uważać podczas pierwszej rozmowy?

• Pytania, które warto zadać terapeucie:
  • Jakie ma Pani/Pan doświadczenie z dziećmi z podobnymi trudnościami?
  • Jakie są cele terapii dla mojego dziecka i w jaki sposób będzie Pani/Pan monitorować postępy?
  • Jakie metody pracy stosuje Pani/Pan podczas zajęć i dlaczego?
  • W jaki sposób mogę wspierać terapię w domu? Czy otrzymam konkretne wskazówki?
  • Jak często odbywają się sesje i jak długo trwa jedna sesja?
• "Czerwone flagi", na które należy uważać:
  • Gwarancja szybkich i spektakularnych efektów: Terapia SI to proces, który wymaga czasu i cierpliwości. Nikt nie może zagwarantować natychmiastowych cudów.
  • Brak jasno określonych celów terapii: Dobry terapeuta zawsze przedstawi plan działania i będzie go omawiał z rodzicami.
  • Brak zaangażowania rodziców: Terapia SI jest najskuteczniejsza, gdy rodzice aktywnie uczestniczą w procesie, otrzymują wskazówki do pracy w domu i są na bieżąco informowani o postępach.

Koszty, czas trwania i wsparcie w domu co musisz wiedzieć?

Decydując się na terapię integracji sensorycznej, musisz być świadomy kosztów, które niestety mogą być znacznym obciążeniem dla domowego budżetu. Z mojego doświadczenia wynika, że:

• Ceny za pojedynczą sesję terapeutyczną (zazwyczaj 45-60 minut) w dużych miastach wahają się od 150 zł do 250 zł.
• Jednorazowy koszt diagnozy (obejmującej wywiad, obserwację, testy i pisemną opinię) to zazwyczaj od 400 zł do 600 zł.
• Niestety, terapia SI rzadko jest refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia. W większości przypadków rodzice muszą pokryć koszty z własnej kieszeni.

Jak długo potrwa terapia i od czego to zależy?

To pytanie, które słyszę bardzo często, i na które nigdy nie daję jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ czas trwania terapii integracji sensorycznej jest kwestią bardzo indywidualną. Zależy od wielu czynników: od głębokości i rodzaju zaburzeń sensorycznych, wieku dziecka, jego motywacji, regularności spotkań, a także co niezwykle ważne od zaangażowania rodziców w pracę w domu. Niektóre dzieci potrzebują kilku miesięcy, inne roku, a jeszcze inne dłuższej perspektywy. Kluczowe jest, aby terapia była procesem dynamicznym, dostosowywanym do bieżących potrzeb i postępów dziecka. Terapeuta powinien regularnie oceniać efekty i modyfikować plan pracy.

Dieta sensoryczna, czyli wsparcie terapii w domu

Terapia SI nie kończy się w momencie wyjścia z gabinetu. Niezwykle ważnym elementem wspierającym proces terapeutyczny jest tzw. "dieta sensoryczna". To nic innego jak indywidualnie dobrany program aktywności i ćwiczeń, które dziecko wykonuje w domu, aby utrwalić i wzmocnić efekty terapii. Terapeuta, po dokładnej diagnozie, przygotowuje dla rodziców konkretne wskazówki dotyczące zabaw i aktywności, które mają na celu dostarczenie dziecku odpowiednich bodźców sensorycznych w ciągu dnia. To nie muszą być skomplikowane ćwiczenia! Często są to proste, codzienne aktywności, które można wpleść w plan dnia:

• Zabawy masami plastycznymi, piaskiem, wodą, ryżem stymulacja dotykowa.
• Tworzenie "torów przeszkód" z poduszek, koców, krzeseł rozwój równowagi i planowania motorycznego.
• "Naleśnik" z koca, czyli mocne zawijanie i przyciskanie dziecka kocem stymulacja czucia głębokiego i wyciszenie.
• Intensywne zabawy ruchowe, takie jak skakanie na trampolinie, wspinanie się dostarczanie bodźców przedsionkowych i proprioceptywnych.

Przeczytaj również: Autyzm a logopeda: Skuteczna terapia mowy co musisz wiedzieć?

Jak wspierać dziecko po zakończeniu terapii?

Zakończenie terapii SI to ważny moment, ale nie oznacza to, że praca z dzieckiem się kończy. Efekty terapii należy utrwalać w codziennym życiu, tworząc środowisko wspierające rozwój sensoryczny. Oto kilka praktycznych wskazówek, które zawsze przekazuję rodzicom:

• Kontynuuj dietę sensoryczną: Nawet po zakończeniu terapii, regularne włączanie ulubionych i terapeutycznych aktywności sensorycznych do planu dnia dziecka jest kluczowe dla utrzymania równowagi.
• Obserwuj i reaguj: Bądź czujny na sygnały wysyłane przez dziecko. Jeśli zauważysz powrót trudności lub nowe wyzwania, reaguj.
• Dostosuj otoczenie w domu: Stwórz spokojny kącik, gdzie dziecko może się wyciszyć, zmniejsz nadmiar bodźców (np. wyłącz telewizor w tle, ogranicz bałagan).
• Zachęcaj do aktywności fizycznej: Wszelkie formy ruchu bieganie, skakanie, pływanie, jazda na rowerze są doskonałym sposobem na naturalną regulację sensoryczną.
• Wspieraj samodzielność: Pozwól dziecku na samodzielne ubieranie się, jedzenie, pomaganie w prostych pracach domowych to buduje poczucie sprawczości i rozwija umiejętności motoryczne.
• Utrzymuj rutynę: Przewidywalność i stały harmonogram dnia dają dziecku poczucie bezpieczeństwa i pomagają w samoregulacji.

Kiedy można zakończyć terapię?

Decyzja o zakończeniu terapii integracji sensorycznej zawsze jest podejmowana wspólnie przez rodzica i terapeutę. Następuje to zazwyczaj, gdy założone cele terapeutyczne zostaną osiągnięte, a dziecko radzi sobie znacznie lepiej w codziennym funkcjonowaniu: poprawiła się jego koncentracja, koordynacja, samoregulacja emocjonalna, a trudności sensoryczne przestały być znaczącą przeszkodą. Warto pamiętać, że życie dziecka to ciągły rozwój i nowe wyzwania. Jeśli w przyszłości pojawią się nowe trudności lub zauważysz, że stare problemy powracają, nie wahaj się ponownie skonsultować z terapeutą SI. Czasem wystarczy kilka sesji przypominających lub modyfikacja diety sensorycznej, aby znów wszystko wróciło na właściwe tory.